Profilaktyka nowotworowa (raka)

Dlaczego warto wykonywać badania profilaktyczne?

Do najczęściej diagnozowanych chorób nowotworowych w Polsce należą: rak płuca, rak jelita grubego, rak piersi, rak prostaty i rak pęcherza moczowego. Najbardziej śmiertelne okazują się: rak płuca, jelita grubego, żołądka, piersi oraz trzustki. Profilaktyka raka obejmuje ograniczenie czynników ryzyka rozwoju nowotworów oraz regularne wykonywanie badań przesiewowych. Wcześnie wykryty nowotwór złośliwy w większości przypadków jest całkowicie wyleczalny. Niestety wielu pacjentów zgłasza się do lekarza zbyt późno, głównie ze względu na fakt, że typowe objawy nowotworu pojawiają się zwykle w zaawansowanym jego stadium. Każdy z nas powinien wiedzieć, jakie badania na raka należy wykonać w danym wieku - umożliwia to rozpoznanie nowotworu w jego wczesnym stadium, wdrożenie skutecznych metod walki z rakiem i tym samym zwiększenie szansy na pełne wyleczenie choroby nowotworowej.

Jak ograniczyć ryzyko zachorowania na raka?

Przyczyną choroby nowotworowej jest nagromadzenie uszkodzeń DNA, które skutkują nieograniczonym podziałem patologicznych komórek i wzrostem guza nowotworowego. Ryzyko zachorowania na raka wzrasta wraz z wiekiem – najwięcej zachorowań na raka obserwuje się u kobiet w wieku powyżej 50 lat oraz u mężczyzn powyżej 55 roku życia.

Do czynników ryzyka rozwoju choroby nowotworowej zalicza się:

• siedzący tryb życia,
• nieprawidłową dietę bogatą w smażone mięso, tłuszcz zwierzęcy, słodycze, sól,
• używki (palenie tytoniu, alkoholizm),
• infekcje wirusowe (np. zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego, HPV),
• stres,
• ekspozycję na promieniowanie jonizujące,
• przebywanie w skażonym lub zanieczyszczonym środowisku (wolna krzemionka, benzen, gazy spalinowe, pył drzewny, formaldehyd, węglowodory aromatyczne, związki kadmu),
• przyjmowanie niektórych leków hormonalnych, np. antykoncepcji, hormonalnej terapii zastępczej.

Jak uchronić się przed rakiem?

Profilaktyka nowotworowa obejmuje poniższe działania:

• Aktywność fizyczna (min. 30 minut 5 dni w tygodniu) chroniąca przed otyłością typu brzusznego i rozwojem chorób metabolicznych,
• Dieta bogata w błonnik oraz naturalne antyoksydanty, tj. β-karoten, witaminy (A,C, E) oraz polifenole neutralizujące wolne rodniki, unikanie spożywania produktów wysoko przetworzonych,
• Stosowanie filtrów przeciwko promieniowaniu UV, ograniczenie opalania się, rezygnacja z solarium,
• Poddawanie się szczepieniom przeciwko chorobom wirusowym, np. przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego HPV, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B,
• Unikanie przypadkowych kontaktów seksualnych, stosowanie prezerwatyw celem ochrony przed zakażeniami.

Podwyższone ryzyko zachorowania na raka może również wynikać z predyspozycji genetycznych. Jeśli w rodzinie występował rak określonego typu, tym bardziej powinniśmy pamiętać o profilaktyce oraz korzystać z programów wczesnego wykrywania raka, jakie oferuje opieka zdrowotna w Polsce.

Profilaktyka raka – kobiety

Cytologia

Rak szyjki macicy jest jednym z najczęściej diagnozowanych chorób nowotworowych u kobiet. Profilaktyka raka szyjki macicy w Polsce obejmuje program badań cytologicznych. Cytologia polega na pobraniu rozmazu z błony śluzowej szyjki macicy, a następnie jego zbadaniu pod kątem obecności zmian przedrakowych lub rakowych. W ramach programu profilaktyki raka szyjki macicy zaleca się wykonanie badania cytologicznego raz na 3 lata. Niektóre kobiety powinny wykonywać cytologię znacznie częściej – raz w roku. Dotyczy to kobiet obciążonych genetycznie rakiem szyjki macicy, kobiet z osłabionym układem odpornościowym, nosicielek wirusa HPV, kobiet leczących nadżerki szyjki macicy oraz kobiet często zmieniających partnerów seksualnych.

USG piersi, USG przezpochwowe

Program profilaktyki raka piersi zakłada regularne samobadanie piersi przez kobiety i lekarza ginekologa, a także wykonywanie przesiewowych badań obrazowych – usg piersi lub mammografii. USG piersi jest badaniem nieinwazyjnym, bezbolesnym i jednocześnie pozwalającym na wykrycie w piersi podejrzanych zmian. USG piersi wykonuje się co rok (co pół roku u kobiet, w rodzinie których występował rak piersi).

Profilaktyka raka jajnika uwzględnia regularne badania ginekologiczne połączone z USG przezpochwowym – u większości kobiet zalecane raz na rok. Ryzyko zachorowania na raka jajnika i raka piersi jest wyższe u kobiet bezdzietnych lub rodzących w późnym wieku.

Profilaktyka nowotworowa – mężczyźni

U mężczyzn najczęściej występującym nowotworem jest rak płuca, rak jelita grubego oraz rak gruczołu krokowego.

USG płuc

Bezinwazyjnym badaniem przesiewowym pozwalającym ocenić opłucną oraz powierzchownie leżące partie tkanki płucnej jest USG płuc. Badanie USG płuc pozwala na szybkie wykrycie nieprawidłowych zmian. Diagnostyka głębiej położonych partii płuc wymaga wykonania zdjęcia RTG klatki piersiowej.

Badania na raka prostaty

Podstawowe badania przesiewowe w kierunku raka gruczołu krokowego to USG prostaty oraz oznaczenie antygenu sterczowego (PSA) we krwi. Każdy mężczyzna w wieku powyżej 45 lat powinien przynajmniej raz w roku odwiedzić lekarza urologa. Mężczyźni, u których w rodzinie występował rak prostaty, powinni już w wieku 40 lat rozpocząć coroczne wizyty kontrolne u urologa. Badanie USG prostaty pozwala ocenić wielkość, objętość oraz ogólny stan gruczołu sterczowego. W razie stwierdzenia podejrzanych zmian zaleca się wykonanie rezonansu magnetycznego prostaty lub biopsji prostaty z pobraniem materiału do badań histopatologicznych.

Badania na raka jelita grubego

Rak jelita grubego często rozwija się przez wiele lat zanim wywoła objawy zmuszające pacjenta do wykonania badań. Profilaktyka raka jelita grubego opiera się na właściwym odżywianiu oraz skutecznym leczeniu ewentualnych schorzeń zapalnych jelit. Badania przesiewowe, tj. test na krew utajoną w kale oraz badanie kolonoskopowe, wykonuje się u osób powyżej 50 roku życia. Kolonoskopia przed 50 rokiem życia wskazana jest w przypadku rodzinnego występowania raka jelita grubego lub obecności niepokojących objawów (np. bólów brzucha, stolców ołówkowatych).

Źródła:

Tuchowska P. i wsp. „Najczęstsze nowotwory złośliwe w Polsce - główne czynniki ryzyka i możliwości optymalizacji działań profilaktycznych”. Problemy Higieny i Epidemiologii; Rocznik 2013, tom 94, numer 2, str. 166-171.